Ekkert venjulegt svarthol
-
Vinstra megin á myndinni fyrir ofan sést ljósmynd sem Very Large Telescope ESO í Chile tók af þyrilþokunni í sýnilegu ljósi en hægra megin hafa röntgenmælingar Chandra (bleikar) verið lagðar ofan á mynd sem Hubble geimsjónaukinn tók í sýnilegu ljósi (sýnd blá og gul). Ofurbjarta röntgenlindin er bjarti bletturinn neðst á samsettu myndinni. Mælingar Chandra stóðu yfir í nokkur ár en á þeim tíma jók röntgenlindin birtu sína 3000-falt. Mynd: ESO/VLT; NASA/CXC/Curtin University/R.Soria et al.; NASA/STScI/Middlebury College/F.Winkler et al.
Svarthol eru dularfull fyrirbæri. Þau verða til þegar mjög þung stjarna þjappast saman í mjög lítið svæði. (Jafngilti því að þjappa jörðinni saman í baunastærð!) Þegar efnið hefur þjappast svona mikið saman fær svartholið ofurkraft: Gríðarsterkan þyngdarkraft sem getur gleypt ljós að eilífu, hætti það sér nærri!
Þegar efni fellur inn í hættusvæði svarthols, áður en það hverfur ofan í það að eilífu, byrjar það að ferðast á miklum hraða. Hraðskreiða efnið hitnar óskaplega og byrjar að gefa frá sér röntgengeisla sem stjörnufræðingar geta skoðað með sérútbúnum geimsjónaukum.
En meira að segja kraftar ofurhetja hafa sín takmörk. Á síðustu árum hafa stjörnufræðingar uppgötvað svæði í kringum svarthol sem gefur frá sér óhemju mikla röntgengeislun — miklu meira en talið var mögulegt. Svartholið umrædda fannst í vetrarbrautinni sem sést á myndinni fyrir ofan og heitir M83.
Stjörnufræðingar skilja enn ekki fyllilega hvað gerir svartholin svona ótrúlega öflug. Hugsanlega eru þau þyngri en venjuleg svarthol. Þungt svarthol getur sogað til sín meira efni en lítil svarthol og gæfi frá sér miklu meiri röntgengeislun. Þessi svarthol gætu verið allt að 100 sinnum þyngri en venjuleg svarthol sem eru nokkrum sinnum þyngri en sólin.
Skemmtileg staðreynd: Svartholið í vetrarbrautinni M83 framleiðir nú 3000 sinnum meiri röntgengeislun en áður.
Þessi frétt er unnin í góðu samstarfi við UNAWE og Space Scoop unawe1226
