Örnefni í sólkerfinu

Segja má að könnun sólkerfisins séu landafundir nútímans. Sífellt finnast ný fyrirbæri í sólkerfinu sem gefa þarf nöfn. En hvernig stendur á því að gígur á Merkúríusi er nefndur eftir íslenskri myndlistakonu á meðan annar gígur á Mars ber nafn lítils bæjarfélags á Íslandi eða frægs vísindamanns? Hvers vegna er Mývatn líka að finna á Satúrnusartunglinu Títan?

1. Saga örnefna í sólkerfinu

Þegar forfeður okkar litu til himins tóku þeir eftir reikistjörnum sem reikuðu fyrir framan fastastjörnurnar í bakgrunni. Grikkir og Rómverjar nefndu þessa föruhnetti eftir guðum sínum, enda vit í því: Merkúríus þaut eins og sendiboði guðanna um himininn; Venus var svo skær og fögur að hún var nefnd eftir gyðju ástar og fegurðar; rauða reikistjarnan Mars var nefndur eftir stríðsguðum. Júpíter var nefndur eftir konungi guðanna en Satúrnus eftir föður Júpíters. Goðsögulega tengingin hélt áfram þegar fleiri reikistjörnur fundust; Úranus var nefndur eftir himnaguðinum, föður Satúrnusar og afa Seifs en Neptúnus eftir sjávarguðinum. Á 20. öld, þegar Plútó fannst, var þessari hefð viðhaldið og hann nefndur eftir guði undirheimanna enda í órafjarlægð utarlega í sólkerfinu.

Þegar sjónaukinn kom til sögunnar urðu nafngiftir himintunglanna að þrætuepli. Þegar Galíleó fann fjögur stærstu tungl Júpíters vildi hann nefna þau „Stjörnur Medicifjölskyldunnar“ til að geðjast velgjörðarmönnum sínum. Það var hins vegar þýski stjörnufræðingurinn Símon Maríus sem sá sömu tungl um svipað leyti sem lagði til þau nöfn sem við notum í dag. Að tillögu Jóhannesar Keplers nefndi Maríus tunglin eftir elskhugum Seifs, grískri hliðstæðu Júpíters.

Galíleó sætti sig ekki við þessi nöfn og fann í staðinn upp tölukerfi sem enn er notað í dag. Nöfn Maríusar nutu hins vegar lýðhylli og öðluðust smám saman fótfestu.

Þegar sjónaukar urðu betri fundust sífellt fleiri tungl, kennileiti og fleiri fyribæri sem varð að nefna. Öllu ægði saman. Um nafngiftir himinhnatta giltu hins vegar engar reglur fyrr en Alþjóðasamband stjarnfræðinga (International Astronomical Union, IAU) var stofnað árið 1919.

1.1 Örnefnanefnd Alþjóðasamband stjarnfræðinga

Á stofnfundi Alþjóðasambands stjarnfræðinga árið 1919 var sett á laggirnar nefnd sem koma átti skipulagi á örnefni tungla og reikistjarna í sólkerfinu. Sú nefnd er enn starfandi og kallast Working Group for Planetary System Nomenclature en hlutverk hennar er að leggja til örnefni og leggja blessun sína yfir uppástungur annarra.

Kort Giovanni Battista Riccioli af tunglinu frá árinu 1651 þar sem fram koma í fyrsta sinn mörg af þeim örnefnum sem við notum í dag. Mynd: Wikimedia Commons

Fyrsta verk nefndarinnar var að koma skikki á örnefni á tunglinu. Ákveðið var að nota mörg af þeim nöfnum sem ítalski Jesúítapresturinn Giovanni Battista Riccioli hafði notað í riti sínu, Almagestum Novum, árið 1651. Riccioli var andstæðingur sólmiðjukenningarinnar en nefndi engu að síður nokkra gíga eftir þekktum fylgismönnum Kópernikusar, þar á meðal Galíleó, Kepler og Kópernikusi sjálfum. Nöfnum trúvillinganna kom hann hins vegar fyrir á gíga við dökka sléttu Stormahafsins. Riccioli gaf líka nokkrum dökkum basaltsléttum nöfn og kallaði þær „mare“ eða „höf“: Mare Crisium, Mare Serenitatis, Mare Fecunditatis, Mare Imbrium, Mare Nubium og Mare Frigoris. Á 20. öld vissu menn vitaskuld að höfin voru skraufþurr en þrátt fyrir það héldu nöfnin velli.

Næst á forgangslista nafnanefndarinnar var að koma skipulagi á örnefni Mars sem höfðu breyst í gegnum tíðina þegar athugendur kortlögðu yfirborðið. Árið 1958 var lögð fram tillaga á 128 endurskinskennileitum (ljós, dökk eða lituð svæði) sem stjörnufræðingar höfðu greint með sjónaukum. Nefndin byggði mörg nöfnin á kerfi sem ítalski stjörnufræðingurinn Giovanni Schiaparelli setti upp seint á 19. öld og Eugéne M. Antoniadi þróaði lengra árið 1929. Dæmi um nöfn sem þá urðu opinber voru Hellas og Nix Olympica (sem síðar breyttist í Olympus Mons).

Enn jókst þörfin á að gefa fyrirbærum í sólkerfinu nöfn þegar geimöld gekk í garð. Eftir að Mariner gervitungl NASA flugu framhjá Mars var sérstakur vinnuhópur fyrir Mars settur á laggirnar sem hafði það hlutverk eitt að nefna kennileiti á Mars. Um svipað leyti fékk önnur nefnd það hlutverk að nefna kennileiti á tunglinu sem bandarísk og sovésk geimför höfðu fundið.

Á aðalfundi Alþjóðasambands stjarnfræðinga árið 1974 voru búnir til sérstakir vinnuhópar fyrir tunglið, Merkúríus, Venus, Mars og ytra sólkerfið sem báru ábyrgð á örnefnum þeirra. Tíu árum síðar var stofnuð nefnd um örnefni smærri hnatta enda þá komin þörf á að nefna yfirborðseinkenni á smástirnum og halastjörnum. Sú nefnd fékk síðar það hlutverk að finna heppileg nöfn á fyrirbæri úr Kuipersbeltinu og nýfundin tungl Plútós.

Eftir að vinnuhópur hvers fyrirbæris hefur lagt mat á nafnatillögur, fara þær til örnefnanefndarinnar (Working Group for Planetary System Nomenclature) til samþykktar. Eftir að örnefni hefur verið samþykkt er tilkynnt um það í nafnaskrá nefndarinnar, Gazetteer of Planetary Nomenclature. Í örnefnanefndinni eru stjörnufræðingar frá ýmsum löndum en ekki er hægt að sækja um að vera í henni; aðeins útvöldum er boðin seta í nefndinni.

Nýjasta viðfangsefni örnefnanefndarinnar er smástirnið Vesta. Áður en Dawn gervitunglið fór á braut um Vestu hafði vinnuhópur þegar ákveðið örnefnin sem yrðu notuð á Vestu.

1.2 Nafnaþemu

Gígar á Merkúríusi eru nefndir eftir listamönnum. Hér er Nína Tryggvadóttir í góðum hópi. Mynd: NASA/Stjörnufræðivefurinn

Hvers vegna er gígur á Merkúríusi kallaður Handel eftir þýsk-breska tónskáldinu á meðan annar á Mars er kallaður Grindavík eftir litlum bæ á Ísland og enn annar Asimov eftir vísindaskáldsagnahöfundinum Isaac Asimov? Allt byrjar þetta með nafnaþema.

Á Merkúríusi eru gígar nefndir eftir listafólki, tónlistarfólki, málurum og rithöfundum — fólki sem setti mark sitt á listasöguna og lagði mikið af mörkum til síns sviðs. Þetta fólk þarf reyndar líka að hafa verið dáið í að minnsta kosti þrjú ár.

Öll kennileiti á Venusi (fyrir utan þrjú) eru nefnd eftir konum. Undantekningarnar — Alfa Regio, Beta Regio og Maxwell Montes (fjöll, nefnd eftir skoska eðlisfræðingnum James Clerk Maxwell) — fengu sín nöfn áður en nafnahefðin komst á.

Á Mars fá gígar nöfn eftir stærð. Gígar stærri en 60 km í þvermál eru nefndir eftir látnum vísindamönnum eða landkönnuðum, sér í lagi þeim sem hafa lagt sitt af mörkum til rannsókna á Mars, sem og rithöfundum sem hafa skrifað sögur um Mars. Smærri gígar eru hins vegar nefndir eftir borgum og bæjum á jörðinni sem hafa innan við 100.000 íbúa.

Þegar nákvæmari athuganir eru gerðar á fyrirbærum getur nafnakerfið orðið ruglingslegt. Tökum hringa Satúrnusar sem dæmi. Fyrst var mismunandi hringum gefnir bókstafir frá A til G í röð eftir uppgötvun en ekki fjarlægð frá Satúrnusi eins og eðlilegra væri. Eyður eins og Cassini geilin fræga skilja meginhringana í sundur. Geilar innan meginhringanna eru nefndar eftir látnum vísindamönnum eins og Maxwell, Huygens, Encke og Keeler.

Aðrar reikistjörnur með hringa hafa önnur nafnaþemu. Hringar Neptúnusar eru nefndir eftir stjörnufræðingum sem rannsökuðu reikistjörnuna skömmu eftir að hún fannst; mönnum eins og William Lassell og John Couch Adams. Í Adams hringnum hefur efnið hlaupið í kekki og myndað boga sem kallaðir eru Liberté, Egalité, Fraternité og Courage (Frelsi, jafnrétti, bræðralag og áræðni).

Í ytra sólkerfinu er aragrúi tungla, smástirna og dvergreikistjarna sem þurfti líka að nefna. Í mörgum tilvikum réð sagan nafnaþemunum. Tungl Neptúnusar eru þannig nefnd eftir persónum úr grískri eða rómverskri goðafræði sem tengjast sjávarguðinum og höfum hans.

Fylgitungl Satúrnusar bera nöfn títana og skessa úr heimi goðafræðinnar (t.d. Japetus, Títan og Föbe) en líka afkomendum þeirra (t.d. Kalýpso). Önnur tungl bera nöfn risa úr ýmsum goðafræðum. þar á meðal gallískri (t.d. Albíorix), inúískri (t.d. Paaliaq) og norrænni (t.d. Ýmir).

Tungl himnaguðsins Úranusar fylgja gerólíkri hefð. William Herschel, sá er uppgötvaði Úranus, sótti sér innblástur í bókmenntir fremur en goðafræðina og nefndi tunglin eftir persónum úr leikritum Shakespeares og ljóði Alexanders Pope. Hann kallaði fyrstu tvö tunglin Títaníu og Óberon úr leikritinu Draumur á Jónsmessunótt en næstu tvö, Aríel og Úmbríel eru úr ljóðinu The Rape of the Lock eftir Pope. Önnur tungl draga einnig nöfn sín úr verkum þeirra tveggja.

Halastjörnur og smástirni eru einu fyrirbæri sólkerfisins sem nefna má eftir lifandi fólki. Venjulega eru halastjörnur nefndar eftir þeim sem uppgötvuðu þær en þau sem finna smástirni mega stinga upp á nafni innan tiltekins ramma. Smástirni mega bera nöfn fjölskyldumeðlima eða vina viðkomandi, svo framarlega að ekki sé um að ræða stjórnmálamenn.

Hefð er ríkur þáttur í örnefnum sólkerfisins. Þrátt fyrir það geta menn veitt sköpunargleði sinni útrás. Þegar James Christy fann fyrsta tungl Plútós árið 1978 vildi hann nefna það eftir konu sinni, Charlene (sem var kölluð Char), en reglurnar sögðu að ekki mætti nefna tungl eftir fólki. Christy stakk þá upp á nafninu Charon eða Karon, eftir ferjumanninum sem flutti sálir yfir ána Styx til undurheima.

Þegar hópur vísindamanna við New Horizons leiðangur NASA uppgötvaði tvö önnur tungl við Plútó, lagði hann til að þau skyldu nefnd Nix eftir móður Karons, og Hýdra eftir verndara undirheimanna. Upphafsstafirnir vísa vitaskul til New Horizons geimarsins.

Dvergreikistjörnur eru nefndar eftir guðum ýmissa menninga. Sá er uppgötvar dvergreikistjörnu getur stungið upp á nafni við vinnuhópinn sem hefur umsjón með smáhnöttum í sólkerfinu og örnefnanefndina sjálfa.

2. Lýsihugtök

Sennilega eru gígar auðþekkjanlegustu kennileitin á yfirborðum tungla og reikistjarna. Önnur kennileiti eru alls ekki augljós. Áður en kennileiti fá nöfn þarf fyrsta að flokka þau eftir gerð og fá þau þá latneskt flokkunarheiti. Merking þess eða lýsingin má ekki endurspegla uppruna þess því jarðfræðileg túlkun getur breyst með aukinni þekkingu. Kennileiti sem minnir á straum eða flæði fær nafnið fluctus sem er latína fyrir „flæði“, burtséð frá því hvort rekja megi myndun kennileitisins til eldvirkni eða vökva.

Lýsihugtökin eiga að gefa lýsandi mynd af fyrirbæri, ekki túlkun. Sem dæmi túlka vísindamenn kennileiti sem þeir kalla patera sem eldfjallagíg eða öskju en lýsihugtakið merkir einfaldlega „óreglulegur gígur eða kerfi gíga með bröttum jöðrum“. Ef breyta þarf vísindalegri túlkun á lýsihugtakið samt enn við.

Hér undir er tafla yfir öll helstu lýsihugtök sem notuð eru í sólkerfinu. Þeim er oftast skeytt aftan við örnefnin.

Kennileiti	Lýsing	Dæmi
Arcus, arcus	Bogalaga kennileiti	Hotei Arcus á Títan
Astrum, astra	Kennileiti með geislótt mynstur (á Venusi)
Catena, catenae	Gígaröð	Enki Catena á Ganýmedesi
Cavus, cavi	Lægðir, óreglulegar með brattar hlíðar, venjulega í röðum eða þyrpingum	Ganges Cavus á Mars
Chaos	Sprungið eða óreiðukennt landslag	Iani Chaos á Mars
Chasma, chasmata	Djúp, ílöng lægð með brattar hlíðar	Coprates Chasma á Mars
Colles	Safn af litlum hæðum og hólum	Bilbó Colles á Títan
Corona, coronae	Sporöskjulaga kennileiti, aðeins notað á Venusi og Míröndu	Artemis Corona á Venusi
Dorsum, dorsa	Hryggur	Melas Dorsa á Mars
Facula, faculae	Bjartur blettur	Tortóla Facula á Títan
Farrum, farra	Pönnukökulaga eining eða röð slíkra	Egeria Farrum á Venusi
Flexus, flexus	Mjög lág boglínudreginn hryggur með disklaga mynstri	Gortyna Flexus á Evrópu
Fluctus, fluctus	Svæði þakið hraunflæði frá eldfjalli	Fjörgyn Flcutus á Íó
Flumen, flumina	Farvegur á Títan sem gæti borið vökva	Élivogar Flumina á Títan
Fossa, fossae	Löng, mjö, þröng lægð	Cerberus Fossae á Mars
Insula, insulae	Eyja eða eyjur, einangrað landsvæði (eða hópur af slíkum svæðum) umlukin hafi eða stöðuvatni	Mayda Insula á Títan
Labes, labes	Skriðusvunta. Aðeins notuð á Mars.	Candor Labes á Mars
Labyrinthus, labyrinthi	Kerfi dala eða hryggja sem skerast	Noctis Labyrinthus á Mars
Lacus	„Stöðuvatn“ eða lítil slétta. Notað á tunglinu, Mars og Títan	Mývatn Lacus á Títan
Lenticula, lenticulae	Litlir dökkir blettir á Evrópu
Linea, lineae	Ljós eða dökkur, ílangur blettur, getur verið sveigður eða beinn	Fönix Linea á Evrópu
Macula, maculae	Dökkur blettur, getur verið óreglulegur	Eir Macula á Evrópu
Mare, maria	„Haf“ eða stór hringlaga slétta. Notað á tunglinu, Mars og Títan.	Mare Tranquilitatis á tunglinu
Mensa, mensae	Fjall eða hæð með flatan topp og brattar hlíðar, svipað stapa	Ausonia Mensa á Mars
Mons, montes	Mons vísar til fjalls en Montes til fjallgarðs	Olympus Mons á Mars
Oceanus	Mjög stórt dökkt svæði. Aðeins notað á tunglinu	Oceanus Procellarum
Palus, paludes	Lítil slétta. Aðeins notað á tunglinu og Mars	Aeolis Palus á Mars
Patera, paterae	Óreglulegur gígur eða kerfi gíga með bröttum jöðrum. Á venjulega við um eldfjallagíga eða öskjur á eldfjöllum	Loki Patera á Íó
Planitia, planitiae	Lág slétta	Amazonis Planitia
Planum, plana	Háslétta	Planum Boreum á Mars
Promontorium, promontoria	„Höfði“. Aðeins notað á tunglinu	Promontorium Laplace
Regio, regiones	Stórt svæði sem markast af endurvarpi eða litabreytingum frá öðrum nærliggjandi svæðum	Galíleó Regio á Ganýmedesi
Reticulum, reticula	Netlaga mynstur á Venusi
Rima, rimae	Gjá eða sprunga. Aðeins notað á tunglinu	Rima Hadley á tunglinu
Rupes, rupees	Hjalli	Beagle Rupes á Merkúríusi
Scopulus, scopuli	Sepalaga eða óreglulegur hjali	Coronae Scopulus á Mars
Sinus	„Flói“; lítil slétta	Sinus Meridiani á Mars
Sulcus, sulci	Hálfsamsíða „hrukkur“ eða hryggir	Lycus Sulci á Mars
Terra, terrae	Víðfemt landsvæði	Arabia Terra á Mars
Tessera, tesserae	Landslag með tíglamynstri. Aðeins notað á Venusi
Tholus, tholi	Lítið bungulaga fjall	Hecates Tholus á Mars
Undae	Skaflasvæði (t.d. sandöldur)	Boreas Undae á Títan
Vallis, valles	Dalur og/eða gljúfur	Valles Marineris á Mars
Vastitas, vastitates	Víðáttumikil slétta.	Vastitas Borealis á Mars
Virga, virgae	Lituð rák	Hobal Virga á Títan

3. Merkúríus

Nefndur eftir sendiboða guðanna hjá Rómverjum því hann hreyfðist svo hratt yfir himininn.

Kennileiti	Listi	Nafnaþema	Dæmi
Gígar	Listi	Frægir látnir listamenn, tónlistarmenn, málarar, rithöfundar	Nína Tryggvadóttir
Dorsa	Listi	Stjörnufræðingar sem gerðu ítarlegar rannsóknir á reikistjörnunni	Antoniadi Dorsum
Fossae	Listi	Frægar byggingar	Pantheon Fossae
Montes	Listi	Orð fyrir „heitt“ á ýmsum tungumálum,	Caloris Montes
Planitiae	Listi	Nöfn á Merkúríusi (annað hvort reikistjörnunnar eða guða) í ýmsum tungumálum	Óðinn Planitia
Rupes	Listi	Skip sem fóru í rannsóknarleiðangra	Pourquoi-Pas
Valles	Listi	Útvarpssjónaukar	Arecibo Vallis

4. Venus

Nefnd eftir ástargyðju Rómverja því hún var álitin björtust og fegurst á himninum.

Kennileiti	Listi	Nafnaþema	Dæmi
Chasmata	Listi	Veiðigyðjur, tunglgyðjur	Artemis Chasma
Colles	Listi	Sjávargyðjur	Rán Colles
Coronae	Listi	Frjósemis- og jarðargyðjur	Edda Corona
Dorsa	Listi	Himnagyðjur	Frigg Dorsa
Farra	Listi	Vatnsgyðjur	Aegina Farrum
Fluctus	Listi	Gyðjur, ýmsar
Fossae	Listi	Stríðsgyðjur	Sigrún Fossae
Gígar	Listi	Stærri en 20 km, frægar konur; undir 20km, algeng kvenkyns fornöfn
Labyrinthi	Listi	Gyðjur, ýmsar
Linea	Listi	Stríðsgyðjur (valkyrjur)	Kara Linea
Montes	Listi	Gyðjur, ýmsar (einnig ein útvarpsvísindakona)	Hallgerður Mons
Paterae	Listi	Frægar konur	Lindgren Patera
Planitiae	Listi	Kvensöguhetjur	Helen Planitia
Plana	Listi	Gyðjur velsældar	Lakshmi Planum
Regiones	Listi	Skessur, tröllkonur (einnig tveir grískri bókstafir)	Laufey Regio
Rupes	Listi	Gyðjur arins og heimilis	Vesta Rupes
Terrae	Listi	Ástargyðjur	Afródíta Terra
Tesserae	Listi	Örlaga- og hamingjugyðjur, Norna Tesserae er nefnt eftir Örlaganornunum	Norna Tesserae
Tholi	Listi	Gyðjur, ýmsar	Angurboða Tholus
Undae	Listi	Eyðimerkurgyðjur	Menat Undae
Valles	Listi	Samheiti Venusar í ýmsum tungumálum (400 km og stærri); árgyðjur (innan við 400 km að lengd)	Kallistos Vallis

5. Tunglið

Flest menningarsamfélög hafa sín eigin nöfn á tunglinu. Á ensku kallast það Moon; Luna á ítölsku, latínu og spænsku; Lune á frönsku; Mond á þýsku og Selena á grísku. Einnig kallað Máninn á íslensku.

Kennileiti	Listi	Nafnaþema	Dæmi
Gígar	Listi	Gígar á tunglinu eru alla jafna nefndir eftir látnum vísindamönnum, listamönnum og landkönnuðum sem hafa skarað fram úr á sínu sviði. Gígar í kringum Mare Moscoviense eru nefndir eftir látnum rússneskum geimförum en gígar í kringum Apolló gíginn eru nefndir eftir látnum bandarískum geimförum.	Tycho
Lacus Maria Paludes Sinus	Listi Listi Listi Listi	Þessi kennileiti bera latnesk heiti sem lýsa veðri, hugarástandi og ýmsum öðrum hugtökum.	Lacus Temporis (Tímavatnið) Mare Imbrium (Regnhafið) Palus Somni (Svefnfenið) Sinus Iridum (Regnbogaflói)
Montes	Listi	Fjöll á tunglnu eru nefnd eftir fjallgörðum á jörðinni eða nálægum gígum	Montes Alpes (Alpafjöll)
Rupes	Listi	Hjallar eru nefndir eftir nálægum kennileitum	Rupes Mercator
Valles	Listi	Dalir eru nefndir eftir nálægum kennileitum	Valles Alpes

6. Mars

Nefndur eftir stríðgsuði Rómverja sökum rauða litsins.

Kennileiti	Listi	Nafnaþema
Stórir gígar	Listi	Látnir vísindamenn sem hafa lagt sitt af mörkum til rannsókna á Mars og einnig rithöfundar og aðrir sem hafa skrifað um Mars
Litlir gígar	Listi	Borgir og bæir á jörðinni með innan við 100.00 íbúa
Stórir dalir	Listi	Nöfn á Mars í ýmsum tungumálum
Litlir dalir	Listi	Forn eða nútíma nöfn á ám
Önnur kennileiti	Listi	Nefnd eftir nálægustu endurskinssvæðum á kortum Schiaparellis eða Antoniadis.

Þegar geimför lenda á Mars eru steinar og önnur nálæg fyrirbæri oft nefnd eftir teiknimyndapersónum (t.d. Jógi á lendingarstað Mars Pathfinder), hljómsveitum og látnum verkfræðingum eða vísindamönnum sem hafa verið þátttakendur í leiðangrinum (t.d. Jake Matijevic steinninn sem Curiosity rannsakaði). Sandöldur, hæðir og fleira í landslaginu er einnig stundum nefnt eftir stöðum á jörðinni.

6.1 Fóbos og Deimos

Fóbos og Deimos eru nefndir eftir hestunum sem drógu vagn Mars.

Öll kennileiti á Fóbosi eru nefnd eftir vísindamönnum sem áttu þátt í að uppgötva eiginleika tungla Mars — gígar eins og Hall, Roche — eða fólki og stöðum úr Reisubók Gúllívers eftir Jonathan Swift (sjá lista).

Kennileiti á Deimosi eru nefnd eftir rithöfundum sem skrifuðu um fylgitungl Mars. Á Deimosi bera aðeins tvö kennileiti nöfn — gígarnir Swift og Voltaire — eftir Jonathan Swift og Voltaire (sjá lista).

7. Fylgitungl Júpíters

7.1 Amalþea og Þeba

Á Amalþeu bera fjögur kennileiti opinber nöfn: Tveir gígar og tveir bjartir blettir (faculae) sem taldir eru fjöll. Þessi kennileiti eru nefnd eftir verum og stöðum sem tengjast goðsögunni um Amalþeu (sjá lista).

Á Þebu hefur aðeins eitt kennileiti verið gefið nafn: Gígurinn Zethus. Kennileiti á Þebu eru nefnd eftir verum og stöðum sem tengjast goðsögunni um Þebu (sjá lista).

7.2 Íó

Kennileiti	Listi	Nafnaþema
Gosstöðvar	Listi	Virkar gosstöðvar á Íó eru nefndar eftir eld-, sólar- eða þrumuguðum eða hetjum
Catenae	Listi	Gígaraðir eru nefndar eftir sólguðum
Fluctus	Listi	Hraunflákar eru nefndir eftir nefndum nálægum kennileitum, eld-, sólar-, þrumu- eða eldfjallaguðum, gyðjum og hetjum eða goðsögulegum járnsmiðum
Mensae Montes Plana Regiones Tholi	Listi Listi Listi Listi Listi	Þessi kennileiti eru nefnd eftir stöðum sem tengjast goðsögum um Íó eða draga nafn sitt af nefndum, nálægum kennileitum, eða stöðum úr Víti Dantes
Paterae	Listi	Þessi kennileiti eru nefnd eftir eld-, sólar-, þrumu- eða eldfjallaguðum, gyðjum og hetjum eða goðsögulegum járnsmiðum
Valles	Listi	Dalir eru nefndir eftir nefndum, nálægum kennileitum

7.3 Evrópa

Kennileiti	Listi	Nafnaþema
Chaos	Listi	Staðir tengdir keltneskri goðafræði
Gígar	Listi	Keltneskir guðir og hetjur
Flexus	Listi	Staðir tengdir goðsögninni um Evrópu
Stórar hringdældir	Listi	Keltneskir steinahringir
Lenticulae	Listi	Keltneskir guðir og hetjur
Lineae	Listi	Persónur tengdar goðsögninni um Evrópu
Maculae	Listi	Staðir tengdir goðsögninni um Evrópu
Regiones	Listi	Staðir tengdir keltneskri goðafræði

7.4 Ganýmedes

Kennileiti	Listi	Nafnaþema
Catenae	Listi	Guðir og hetjur sem fólk í frjósama hálfmánanum tilbað til forna
Gígar	Listi	Guðir og hetjur sem fólk í frjósama hálfmánanum tilbað til forna
Faculae	Listi	Staðir tengdir egypskum goðsögnum
Fossae	Listi	Guðir sem fólk í frjósama hálfmánanum tilbað
Paterae	Listi	Nefnt eftir giljum og gljúfrum í frjósama hálfmánanum
Regiones	Listi	Nefnt eftir stjörnufræðingum sem uppgötvuðu tungl Júpíters
Sulci	Listi	Staðir sem tengjast goðsögnum fólks til forna

7.5 Kallistó

Kennileiti	Listi	Nafnaþema
Stórar hringdældir	Listi	Bústaðir guða og hetja
Gígar	Listi	Hetjur og kvenhetjur úr norrænum goðsögnum
Catenae	Listi	Goðsögulegir staðir á háum breiddargráðum
Facula	Listi	Norrænar goðsagnir

8. Fylgitungl Satúrnusar

• Janus: Persónur úr goðsögunni af Kastor og Pollux (tvíburunum), (sjá lista)

• Epímeþeifur: Persónur úr goðsögunni af Kastor og Pollux (tvíburunum), (sjá lista)

• Mímas: Persónur úr sögu Thomas Malory, Le Morte d'Arthur (sjá lista)
  

• Enkeladus: Persónur úr Þúsund og einni nótt (sjá lista)
  

• Teþýs: Persónur og staðir úr Ódysseifskviðu Hómers (sjá lista)
  

• Díóna: Persónur og staðir úr Eanesarkviðu Virgils (sjá lista)
  

• Rhea: Persónur og staðir úr sköpunarsögum (sjá lista)
  

• Hýperíon: Sólar- og tunglguðir (sjá lista)
  

• Japetus: Persónur og staðir úr þýðingu Sayers á Chanson de Roland (sjá lista)
  

• Föbe:  Persónur og staðir úr Argonautica, sögunni af Argóaförunum (sjá lista)
  

8.1 Títan

Kennileiti	Listi	Nafnaþema
Stór, björt endurskinssvæði	Listi	Helgir eða töfrastaðir úr goðsögnum ýmissa menningarsamfélaga
Stór, dökk endurskinssvæði	Listi	Goðsöguleg höf eða töfravötn frá ýmsum menningarsamfélögum
Gígar og vötn	Listi	Vötn á jörðinni
Árfarvegir	Listi	Ár á jörðinni
Önnur kennileiti	Listi	Guðir hamingju, friðar og samlyndis frá ýmsum menningarsamfélögum

9. Fylgitungl Úranusar

• Puck: Ódælir andar (sjá lista)
  

• Míranda: Persónur og staðir úr leikritum Shakespeares (sjá lista)
  

• Aríel: Góðir andar (sjá lista)
  

• Úmbríel: Illir andar (sjá lista)
  

• Títanía: Kvenkyns persónur og staðir úr leikritum Shakespeares (sjá lista)
  

• Óberon: Harmleikjapersónur og staðir úr leikritum Shakespeares (sjá lista)
  

10. Fylgitungl Neptúnusar

• Próteus: Nefnd eftir öndum, guðum og gyðjum sem tengjast vatni en eru hvorki grísk eða rómversk. Gígurinn Faros er eina kennileitið á Próteusi sem ber opinbert nafn (sjá lista).
  

• Tríton: Kennileiti á Tríton eru nefnd eftir fyrirbærum sem tengjast vatni, svo sem goðsögulegum ám, árgyðjum, goðsögulegum fiskum og fleiri sjávardýrum, en eru ekki rómversk eða grísk að uppruna (sjá lista)
  

11. Plútó

Engin kennileiti á Plútó hafa hlotið opinber heiti hingað til. Þegar New Horizons geimfarið flýgur framhjá Plútó árið 2015 verða kennileiti á yfirborðinu nefnd eftir undirheimaguðum.

12. Smástirni

• Dactýl: Smástirnið Dactýl er nefnt eftir hópi goðsagnavera, daktýlum, sem bjuggu á fjallinu Ida þar sem hvítvoðungurinn Seifur var falinn og alinn upp. Gígar á Dactýl eru nefndir eftir daktýlunum. Einungis tveir hafa verið nefndir (sjá lista).
  

• Eros: Smástirnið Eros er nefnt eftir gríska ástarguðinum. Gígar á Erosi bera þess vegna erótísk nöfn, ýmist úr goðafræði eða þjóðsögum; svæði eru nefnd eftir stjörnufræðingum sem fundu Eros; hryggir eru nefndir eftir vísindamönnum sem hafa lagt sitt af mörkum til rannsókna á Eros (sjá lista).
  

• Gaspra: Smástirnið Gaspra er nefnt eftir dvalarstað á Krímskaga. Gigar á Göspru eru nefndir eftir heilsulindum á jörðinni; svæði eru nefnd eftir stjörnufræðingnum sem fann Gaspra og þátttakendum í Galíleó leiðangrinum (sjá lista).
  

• Ída: Smástirnið Ída er nefnt eftir dís sem ól upp Seif. Ida er einnig nafn á fjalli á Krít þar sem Seifur var alinn upp. Gígar á Ídu eru nefndir eftir hellum á jörðinni; hryggir eru nefndir eftir þátttakendum í Galíleó leiðangrinum; svæði eru nefnd eftir stjörnufræðingnum sem fann Ídu og stöðum sem tengjast honum (sjá lista).
  

• Itokawa: Á smástirninu Itokawa eru gígar nefndir eftir ýmsum stöðum á jörðinni sem tengjast geimferðum; svæði eru nefnd eftir stöðum í Japan, gervitungli Japana og verkefninu sem fann Itokawa fannst í (sjá lista)
  

• Lútesía: Gígar á smástirninu Lútesíu eru nefndir eftir borgum á tímum Rómverja; svæði eru nefnd eftir héruðum á tímum Rómaveldis; hjallar og gjár eru nefndar eftir fljótum á tímum Rómaveldis (sjá lista)
  

• Mathilde: Smástirnið Mathilde er nefnt til heiðurs eiginkonu stjórnanda stjörnstöðvar Parísar á þeim tíma þegar það fannst (1885). Gígar á Mathilde eru nefndir eftir kolanámusvæðum á jörðinni (sjá lista).
  

• Steins: Gígar á smástirninu Steins, sem Rósetta geimfar ESA flaug framhjá, eru nefndir eftir skrautsteinum (Hrafntinna, Tópas, Ametíst o.fl.). Á Steins er svæðið Chernykh Regio sem nefnt er eftir stjörnufræðingnum Nikolai Stepanovich Chernykh sem uppgötvaði smástirnið (sjá lista).

• Vesta: Gígar á Vestu eru nefndir eftir vestumeyjum (t.d. Rhea Silvia, móðir Rómúlusar og Remusar sem stofnuðu Róm), hofgyðjum og þekktum rómverskum konum (t.d Antonía, dóttir Markúsar Antoníusar og Oktavíu) (sjá lista).
  

13. Íslensk örnefni í sólkerfinu

Sjá nánar: Íslensk örnefni í sólkerfinu

Í sólkerfinu bera nokkrir staðir íslensk nöfn. Þeir eru:

• Sveinsdóttir, gígur á Merkúríusi, nefndur eftir Júlíönu Sveinsdóttur myndlistakonu

• Snorri, gígur á Merkúríusi, nefndur eftir Snorra Sturlusyni sagnaritara

• Tryggvadóttir, gígur á Merkúríusi, nefndur eftir Nínu Tryggvadóttur myndlistakonu

• Laxness, gígur á Merkúríusi, nefndur eftir Halldóri Laxness rithöfundi.

• Grindavík, gígur á Mars

• Reykholt, gígur á Mars

• Vík, gígur á Mars

• Eiríksson, gígur á Mars, nefndur eftir Leifi Eiríkssyni

• Mývatn, stöðuvatn á Títan
  

Heimildir

1. Rosaly Lopez (2012). From Handel to Hydra: Naming Planets, Moons & Craters. Sky & Telescope, nóvemberhefti 2012 (bls. 28-33).

2. Descriptor Terms (Feature Types): International Astronomical Union (IAU) Working Group for Planetary System Nomenclature (WPGSN). Gazetteer of Planetary Nomenclature.

3. Naming Astronomical Objects. International Astronomical Union. 

4. Planetary Nomenclature. Wikipedia.org.

Höf. Sævar Helgi Bragason