Messier 4

Kúluþyrping í Sporðdrekanum

Frakkinn Philippe Loys de Chéseaux uppgötvaði þyrpinguna árið 1746. Landi hans Charles Messier skrásetti hana 8. maí árið 1764 og tókst að sjá stakar stjörnur í henni. Þar með varð Messier 4 fyrsta kúluþyrpingin sem mönnum tókst að greina stakar stjörnur í. Aðeins tuttugu árum síðar tókst William Herschel að greina sundur stjörnur í öllum kúluþyrpingum Messierskrárinnar, enda með mun stærri og betri sjónauka.

Messier 4 er ein nálægasta kúluþyrpingin við sólkerfið okkar eða í aðeins 7.200 ljósára fjarlægð. Ef ekki væri fyrir miðgeimsryk væri Messier 4 ein tignarlegasta kúluþyrping himins. Miðgeimsefnið veldur geimroðnun — ljós hennar er rauðara en það er í raun og veru vegna ryks sem er milli hennar og okkar. Hún fær þess vegna á sig appelsínugulan eða brúnleitan blæ á litmyndum.

Messier 4 er með gisnustu kúluþyrpingum. Í miðju hennar er nokkuð áberandi bjálkamyndun sem sést í meðalstórum stjörnusjónaukum. Í bjálkanum eru stjörnur af 11. birtustigi en William Herschel tók fyrstur eftir honum.

Árið 1987 fannst tifstjarnan 1821-24 í Messier 4. Þessi tifstjarna er nifteindastjarna sem snýst einu sinni á 3,0 millísekúndum eða yfir 300 sinnum á sekúndu, tíu sinnum hraðar en tifstjarnan í Krabbaþokunni.

Árið 1995 voru teknar myndir af Messier 4 með Hubble geimsjónaukanum. Á myndunum sáust fjölmargir hvítir dvergar sem eru því meðal þeirra elstu í Vetrarbrautinni, um 13 milljarða ára.

Á himninum

Messier 4 er rétt aðeins of sunnarlega til að sjást frá Íslandi. Íslendingar á suðlægari breiddargráðum ættu þó ekki að vera í vandræðum við að finna hana með hjálp stjörnukorts af Sporðdrekanum. Hún er aðeins um 1,3 gráður vestur af Antaresi, björtustu stjörnu Sporðdrekans.

Höfundur þessarar greinar hefur séð hana bæði með handsjónauka og stjörnusjónauka frá Chile og Suður Afríku. Í handsjónauka sést hún sem kúlulaga móðublettur sem verður þéttari við miðju. Lítinn stjörnusjónauka þarf til að greina björtustu stjörnurnar sem eru með birtustig í kringum +11.

Nálægt aust-norðaustur af Messier 4 er önnur daufari kúluþyrping, NGC 6144 (birtustig +10,4). Best er að Antares sjáist ekki í sjónsviði sjónaukans þegar hún er skoðuð ellegar truflar glýjan frá Antaresi.

Myndasafn

		Messier 4 og Rho Ophiuchi skýið í Naðurvalda Á stjörnumyndunarsvæðinu Rho Ophiuchi er margt að sjá fyrir stjörnuáhugafólk. Stjarnan ró í Naðurvalda er bjarta stjarnan efst á myndinni. Gulleita stjarna neðst til vinstri er Antares, ein bjartasta stjarna næturhiminsins. Undir og til hægri við Antares er kúluþyrpingin Messier 4. Þessi mynd var tekin frá Paranal stjörnustöðinni í Chile með 10 cm Takahashi FSQ106Ed f/3,6 sjónauka og SBIG STL CCD myndavél á NJP160 sjónaukastæði. Myndir voru teknar í gegnum þrjár mismunandi síur (B, V og R) og síðan staflað saman. Hún var upphaflega gerð sem hluti af Gigagalaxy Zoom verkefni ESO. Mynd: ESO/S. Guisard (www.eso.org/~sguisard ) Mynd: ESO
		Hvítir dvergar í Messier 4 Árið 1995 voru teknar myndir af Messier 4 með Hubble geimsjónaukanum. Á myndunum sáust fjölmargir hvítir dvergar sem eru því meðal þeirra elstu í Vetrarbrautinni, um 13 milljarða ára. Talið er að í þyrpingunni séu um 40.000 hvítir dvergar og sjást hér nokkrir þeirra. Myndin var tekin með Wide Field and Planetary Camera 2. Mynd: Kitt Peak National Observatory 0.9-meter telescope, National Optical Astronomy Observatories; með leyfi M. Bolte (University of California, Santa Cruz) og Harvey Richer (University of British Columbia, Vancouver, Canada) og NASA.
		Víðmynd af Messier 4 Þessi víðmynd sýnir kúluþyrpinguna Messier 4 (NGC 6121) í stjörnumerkinu Sporðdrekanum. Litmyndin var sett saman úr ljósmyndum Digitized Sky Survey 2 (DSS2). Litla kúluþyrpingin ofarlega til vinstri er NGC 6144. Hún er svipuð Messier 4 en meira en þrefalt lengra í burtu. Ofarlega til vinstri sést líka rauður bjarmi vetnis í tengdu stjörnumyndunarsvæði. Bjarta stjarnan ofarlega hægra megin er Sigma Scorpii. Mynd: ESO/Digitized Sky Survey 2. Þakkir: Davide De Martin
		Gamlar glitrandi kúlur Þessa glitrandi fallegu ljósmynd tók Hubble geimsjónauki NASA og ESA af stjörnum í miðju kúluþyrpingarinnar Messier 4. Mynd: NASA/ESA-Hubble

Tengt efni

• Kúluþyrping

• Messierskráin

Heimildir

1. Messier 4, SEDS Messier pages

2. en.wikipedia.org/wiki/Messier_4

3. Gamlar glitrandi kúlur - Mynd vikunnar á Stjörnufræðivefnum 3. september 2012

4. Leyndardómsfull þyrping - Frétt frá ESO.org

Hvernig vitna skal í þessa grein

• Sævar Helgi Bragason (2012). Messier 4. Stjörnufræðivefurinn. http://www.stjornuskodun.is/stjornuskodun/djupfyrirbaeri/messierskrain/messier-4 (sótt: DAGSETNING).