Rauður dvergur

M dvergar

  • Gliese 581
    Reikistjörnur umhverfis Gliese 581. Mynd: ESO.

Yfirlit

Rauðir dvergar framleiða orku sína hægt með kjarnasamruna vetnis í helíum í kjörnum sínum. Þeir eru lífsseigustu stjörnurnar og geta enst í nokkur hundruð milljarða ára, jafnvel lengur.

Rauðir dvergar eru þekktir fyrir mikla segulvirkni sem brýst fram í öflugum sólblossum. Blossinn getur gefið frá sér allt að 10.000 sinnum meiri röntgengeislun en sambærilegur blossi á sólinni okkar. Af þeim sökum eru margir rauðir dvergar líka flokkaðir sem blossastjörnur.

Eðliseinkenni

Rauðir dvergar telja um 80% stjarna í vetrarbrautinni okkar. Á meginröð framleiða rauðir dvergar orku í kjarna sínum samkvæmt róteindakeðjunni þar sem vetni er umbreytt í helíum hægt og rólega. Þeir gefa frá sér lítið ljós og eru þess vegna mjög daufir; jafnvel massamestu rauðu dvergarnir gefa aðeins frá sér innan við 10% af birtu sólar. Í rauðum dvergum sem eru innan við 35% af massa sólar, flyst orkan upp á yfirborðið með iðustraumum. Því lægri sem massinn er, því lengur lifir stjarnan. Rauður dvergur sem er aðeins tíu prósent af massa sólar getur lifað í 10 trilljónir ára.

Litrófsgerð
 Massi (Mo)
 Radíus (Ro)
 Ljósafl (Lo)
 Hitastig
M0V
 60%
 62%
 7,2%
 3.800
M1V
 49%
 49%
 3,5%
 3.600
M2V
 44%
 44%
 2,3%
 3.400
M3V
 36%
 39%
 1,5%
 3.250
M4V
 20%
 26%
 0,55%
 3.100
M5V
 14%
 20%
 0,22%
 2.800
M6V
 10%
 15%
 0.09%
 2.600
M7V
 9%
 12%
 0.05%
 2.500
M8V
 8%
 11%
 0.03%
 2.400
M9V
 7,5%
 8%
 0.015%
 2.300

Reikistjörnur

Vitað er um fjölda fjarreikistjarna á braut um rauða dverga. Árið 2012 var tilkynnt um niðurstöður HARPS litrófsritans á 3,6 metra sjónauka ESO á La Silla í Chile sem sýna að bergreikistjörnur, örlítið stærri en jörðin, svonefndar risajarðir, eru mjög algengar í lífbeltum rauðra dverga. Stjörnufræðingarnir sem stóðu að rannsókninni áætla að í vetrarbrautinni okkar séu tugir milljarða reikistjarna af þessu tagi og líklega eitt hundrað í næsta nágrenni sólar. Niðurstöðurnar þýða að 40% allra rauðra dverga hafa risajarðir í lífbeltum sínum.

Á hinn bóginn eru massamiklar reikistjörnur sem líkjast Júpíter og Satúrnusi í sólkerfinu okkar, sjaldgæfar í kringum rauða dverga. Líklega hafa innan við 12% rauðra dverga risareikistjörnur sem eru milli 100 og 1000 sinnum massameiri en jörðin.

Rannsóknin náði yfir sex ára tímabil. Ein þeirra reikistjarna sem fannst í rannsókninni er Gliese 667 Cc. Hún er önnur reikistjarnan sem finnst í þessu þrístirnakerfi og virðist við miðju lífbeltisins. Hún er fjórum sinnum þyngri en jörðin en líkist jörðinni mest af þeim reikistjörnum sem fundist hafa hingað til (apríl 2012). Á henni eru næstum örugglega réttar aðstæður fyrir fljótandi vatn á yfirborðinu.

Að minnsta kosti sex fjarreikistjörnur hafa fundist á braut um rauða dverginn Gliese 581. Ein þeirra er álíka massamikil og Júpíter eða sextán jarðmassar. Hún er aðeins 6 milljónir km frá móðurstjörnunni en hitastigið í lofthjúpnum er áætlað um +150 gráður á Celsíus. Á sitthvorum enda lífbeltisins eru tvær aðrar reikistjörnur, báðar rúmlega fimm sinnum massameiri en jörðin. Á heitari endanum (þar sem Venus væri hjá okkur) er Gliese 581 c en á kaldari endanum (þar sem Mars er hjá okkur) er Gliese 581 d.

Erfitt er að segja til um hve lífvænlegar reikistjörnurnar eru, jafnvel þótt þær séu í lífbeltum rauðu dvergana. Rauðir dvergar eru þekktir fyrir öflug sólgos og sólblossa sem gætu baðað hnetti í útfjólubláu ljós og röntgengeislun. Vegna nálægðar lífbletanna við rauðu dvergana gæti þetta gert mögulegu lífi erfiðara fyrir.

Tengt efni

Heimildir

  1. ESO.org: Astronomers Find First Earth-like Planet in Habitable Zone.
  2. ESO.org: Milljarðar bergreikistjarna í lífbeltum rauðra dverga í vetrarbrautinni okkar.
  3. Red Dwarf - en.wikipedia.org/wiki/Red_dwarf

Hvernig á að vitna í þessa grein?

  • Sævar Helgi Bragason (2012). Rauður dvergur. Stjörnufræðivefurinn. http://www.stjornufraedi.is/alheimurinn/stjornur/raudur-dvergur sótt (DAGSETNING)