Þrískipta þokan (e. Trifid Nebula)

Messier 20

Franski stjörnufræðingurinn Charles Messier var í leit að halastjörnum þegar hann kom auga á Þrískiptuþokuna fyrstur manna í júní árið 1764. Hann lýsti henni sem þokukenndu glóandi fyrirbæri og færði hana í fræga skrá sína, þá 20. í röðinni. Sextíu árum síðar sá enski stjörnufræðingurinn John Herschel rykslæðurnar sem skipta þokunni í þrennt. Hann nefndi hana því Þrískiptuþokuna.

Þrískiptaþokan er í um 7.600 ljósára fjarlægð frá jörðinni. Rauðbleika rósarlaga skýið er dæmigerð ljómþoka. Í henni eru ungar, heitar og massamiklar stjörnur sem móta og lýsa hana upp með sterkri útfjólublárri geislun sinni. Vetnisgasið jónast og gefur frá sér rauðbleikt ljós.

Bláa þokan er endurskinsþoka. Í henni dreifa gas og ryk ljósi frá stjörnunum sem Þrískipta þokan hefur getið af sér. Ryk og gassameindir dreifa bláu ljósi betur en rauðu — eiginleiki sem skýrir hvers vegna himininn er blár og sólsetur rauð — sem gefur þessari þoku bláleitan blæ.

Dökku gas og rykskýin sem kljúfa Þrískiptuþokuna eru skuggaþokur. Riddaraþokan í Óríon er frægust slíkra þoka. Í þeim eru stjörnur líka að myndast.

Í neðri hluta ljómþokunnar stingst stöpull eins og fingur út úr skýinu og bendir beint á stjörnuna sem knýr Þrískiptuþokuna áfram. Stöpullinn er dæmi um gashnoðra sem er að gufa upp en þeir hafa líka sést í Arnarþokunni. Á fingurbjörginni, sem Hubble geimsjónaukinn hefur tekið mynd af, er þéttur gashnoðri sem hefur staðið af sér stöðugan ágang geislunar frá stóru stjörnunni.

Omegaþokan sést því miður ekki frá Íslandi. Hún sést vel frá suðlægari slóðum, rétt rúmlega 2 gráður norðvestur af Lónþokunni. Auðvelt er að finna hana með stjörnukortinu hér.

Myndasafn

		Þrískipta þokan á mynd Wide Field Imager Hér sést stjörnuverksmiðjan Þrískipta þokan eða Messier 20 í allri sinni dýrð á mynd sem tekin var með Wide Field Imager myndavélinni á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum í La Silla stjörnustöðinni í Chile. Á henni sjást vel dökku skuggaþokurnar sem skipta þokunni í þrennt en auk þess ljómþokan sjálf (rauðbleika) og endurskinsþokan fyrir ofan (blá). Sjá nánar eso0930 Mynd: ESO
		Stjörnumyndun í Þrískiptuþokunni Massamiklar stjörnur verða til á svæðum sem þessum í Þrískiptuþokunni. Hér stingst stöpull eins og fingur út úr skýinu og bendir beint á stjörnuna sem knýr Þrískiptuþokuna áfram. Stöpullinn er dæmi um gashnoðra sem er að gufa upp en þeir hafa líka sést í Arnarþokunni, öðru stjörnumyndunarsvæði. Á fingurbjörginni er þéttur gashnoðri sem hefur staðið af sér stöðugan ágang geislunar frá stóru stjörnunni. Mynd: NASA/ESA og Jeff Hester (Arizona State University)

Tengt efni

• Myndun stjarna

• Messiersskráin

• Bogmaðurinn

Hvernig vitna skal í þessa grein

• Sævar Helgi Bragason (2011). Þrískipta þokan. Stjörnufræðivefurinn http://www.stjornuskodun.is/stjornuskodun/djupfyrirbaeri/messierskrain/thriskiptathokan sótt (DAGSETNING)