Tilþrifamikil stjörnumyndun
Nýmyndaðar stjörnur gera usla í hreiðrum sínum
Sævar Helgi Bragason
16. mar. 2011
Fréttir
Ný nærmynd VLT sýnir þau miklu áhrif sem nýmynduð stjarna hefur á gasið og rykið sem myndaði hana.
Á nýrri nærmynd sem tekin var með Very Large Telescope ESO sjást þau miklu áhrif sem nýmynduð stjarna hefur á gasið og rykið sem myndaði hana. Þótt stjarnan sjálf sjáist ekki á myndinni rekst efni sem hún varpar frá sér á gas- og rykský í kring og myndar undarlegt samspil glóandi hringboga, sletta og ráka.
NGC 6729 er hluti eins nálægasta stjörnumyndunarsvæðis við jörðina og er því eitt hið mest rannsakaða. Á þessari nýju nærmynd sem tekin var með Very Large Telescope ESO sést hluti þessa einkennilega en heillandi svæðis (sjá má víðmynd hér eso1027). Það var Sergey Stepanenko, þátttakandi í Hidden Treasures keppninni [1], sem fann gögnin sem þessi mynd er búin til úr í gagnasafni ESO. Mynd Sergeys af NGC 6729 varð í þriðja sæti keppninnar.
Stjörnur myndast djúpt innan í sameindaskýjum. Fyrstu stigin í þróun þeirra sjást ekki í sýnilegu ljósi með sjónaukum því rykið byrgir okkur sýn. Á þessari mynd eru mjög ungar stjörnur ofarlega til vinstri. Þótt þær sjáist ekki beint eru áhrif þeirra á umhverfið greinileg. Hvítvoðungarnir senda frá sér efnisstróka á miklum hraða — allt að milljón km hraða á sekúndu — sem rekst á gasið í kring og myndar höggbylgjur. Höggbylgjurnar valda því að gasið glóir og myndar glóandi hringboga og slettur sem eru sérkennileg á litinn, svonefnd Herbig-Haro fyrirbæri [2].
Á myndinni sjást Herbig-Haro fyribærin mynda tvær línur sem líklega marka stefnu efnisstrókanna. Önnur línan byrjar ofarlega til vinstri og endar í björtum hringlaga hópi glóandi sletta og hringboga rétt fyrir neðan miðju. Hin byrjar nærri efri brún myndarinnar, vinstra megin, og teygir sig niður í átt að miðjunni hægra megin. Bjarta sverðlaga kennileitið ofarlega vinstra megin er ekki Herbig-Haro fyrirbæri en má líklega rekja til ljóss frá stjörnum sem ryk endurvarpar.
Myndin var tekin FORS1 mælitækinu á Very Large Telescope en litirnir hafa verið ýktir [3]. Myndir voru teknar í gegnum tvær mismunandi síur sem annars vegar einangra ljós frá glóandi vetni (sýnt appelsínugult) og hins glóandi jónuðum brennisteini (sýnt blátt). Mismunandi litir frá mismunandi hlutum þessa stjörnumyndunarsvæðis endurspeglar ólíkar aðstæður í þokunni — þar sem jónaður brennisteinn skín skært (bláu svæðin) til dæmis er árekstrarhraði efnisins tiltölulega lágur — og hjálpar stjörnufræðingum að átta sig á því sem þarna gengur á.
Skýringar
[1] Í Hidden Treasures 2010 ljósmyndakeppni ESO gafst stjörnuáhugafólki tækifæri til að kafa ofan í gagnasafn ESO í leit að vel földum ljósmyndafjársjóði. Af þeim 100 ljósmyndum sem sendar voru inn í keppnina sendu tíu hæfileikaríkustu þátttakendurnir inn tuttugu bestu myndirnar og voru þeir verðlaunaðir. Vinningshafinn hlaut að launum ferð að Very Large Telescope (VLT) ESO á Cerro Paranal í Chile, sem er fullkomnasta stjörnustöð heims fyrir rannsóknir á sýnilegu ljósi.
[2] George Herbig og Guillermo Haro voru ekki fyrstu stjörnufræðingarnir sem sáu þessi sérkennilegu fyrirbæri en þeir rannsökuðu litróf þeirra í smáatriðum fyrstir manna. Þeim varð ljóst að ekki var aðeins um að ræða gas- og rykklumpa sem endurvörpuðu ljós eða gáfu frá sér geislun fyrir tilstilli útblás ljóss frá ungum stjörnum, heldur var þetta nýr flokkur fyrirbæra sem tengdist myndun stjarna.
[3] Bæði jónuðu brennisteins- og vetnisatómin í þessari þoku gefa frá sér rautt ljós. Til að skilja milli þeirra á þessari mynd hefur ljósið frá brennisteininum verið litað blátt.
Frekari upplýsingar
ESO, European Southern Observatory, stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli, er fremsta fjölþjóðlega stjörnustöð Evrópu og ein öflugasta stjörnustöð heims. Hún nýtur stuðnings 15 landa: Austurríkis, Belgíu, Brasilíu, Tékklands, Danmörku, Finnlands, Frakklands, Þýskalands, Ítalíu, Hollands, Portúgals, Spánar, Svíþjóðar, Sviss og Bretlands. Með því að reisa og reka öflugustu stjörnuathugunarstöðvar heims leggur ESO grunninn að mikilvægum uppgötvunum stjörnufræðinga. Í Chile rekur ESO þrjár stjörnuathugunarstöðvar í heimsflokki: La Silla, Paranal og Chajnantor. Á Paranalfjalli starfrækir ESO Very Large Telescope, fullkomnustu stjörnusjónauka heims sem notaðir eru til athugana á sýnilegu ljósi og VISTA, stærsta kortlagningarsjónauka (survey telescope) veraldar. ESO er þátttakandi í ALMA, byltingarkenndum útvarpssjónauka og stærsta stjarnvísindaverkefni heims. ESO hyggur einnig á smíði 42 metra risasjónauka, European Extremely Large Telescope eða E-ELT sem verður „stærsta auga jarðar“.
Tenglar
Tengiliðir
Sævar Helgi Bragason
University of Iceland
Reykjavik, Iceland
Cell: +354-896-1984
Email: [email protected]
Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Cell: +49 151 1537 3591
Email: [email protected]
Þetta er þýðing á fréttatilkynningu ESO eso1109.
Tengdar myndir
Á þessari mynd sjást vel þau áhrif sem mjög ungar stjörnur hafa á gasið og rykið sem myndaði hana. Sjálfir hvítvoðungarnir sjást ekki á myndinni því þeir eru faldir á bakvið þykk rykský ofarlega vinstra megin á myndinni. Efnið sem stjarnan varpar frá sér rekst á umhverfið í kring á allt að milljón km hraða á sekúndu. Myndin var tekin með FORS1 mælitækinu og sýnir ljós sem berst frá glóandi vetni og brennisteini. Mynd: ESO
Á þessu korti sést hvar stjörnumyndunarsvæðið er að finna í stjörnumerkinu Suðurkórónunni. Á kortinu sjást flestar þær stjörnur sem greina má með berum augum við góðar aðstæður auk stjörnumyndarsvæðisins NGC 6729 og umhverfinu í kring. Þótt stærstur hluti þessa stjörnuhreiðurs sé falið fyrir aftan ryk eru bjartari endurskinsþokur naumlega sýnilegar í gegnum meðalstóra stjörnusjónauka. Mynd: IAU, S&T og Stjörnufræðivefurinn
Á þessari mynd, sem tekin var með Very Large Telescope ESO, sjást vel þau áhrif sem mjög ungar stjörnur hafa á gasið og rykið sem myndaði hana. Sjálfir hvítvoðungarnir sjást ekki á myndinni því þeir eru faldir á bakvið þykk rykský ofarlega vinstra megin á myndinni. Efnið sem stjarnan varpar frá sér rekst á umhverfið í kring á allt að milljón km hraða á sekúndu. Myndin sýnir líklegar stefnur efnisstrókanna og gefur til kynna staðsetningu Herbig-Haro fyrirbæranna (merktir HH) þar sem útkast efnis myndar glóandi höggbylgjur. Mynd: ESO
Tilþrifamikil stjörnumyndun
Nýmyndaðar stjörnur gera usla í hreiðrum sínum
Sævar Helgi Bragason 16. mar. 2011 Fréttir
Ný nærmynd VLT sýnir þau miklu áhrif sem nýmynduð stjarna hefur á gasið og rykið sem myndaði hana.
Á nýrri nærmynd sem tekin var með Very Large Telescope ESO sjást þau miklu áhrif sem nýmynduð stjarna hefur á gasið og rykið sem myndaði hana. Þótt stjarnan sjálf sjáist ekki á myndinni rekst efni sem hún varpar frá sér á gas- og rykský í kring og myndar undarlegt samspil glóandi hringboga, sletta og ráka.
NGC 6729 er hluti eins nálægasta stjörnumyndunarsvæðis við jörðina og er því eitt hið mest rannsakaða. Á þessari nýju nærmynd sem tekin var með Very Large Telescope ESO sést hluti þessa einkennilega en heillandi svæðis (sjá má víðmynd hér eso1027). Það var Sergey Stepanenko, þátttakandi í Hidden Treasures keppninni [1], sem fann gögnin sem þessi mynd er búin til úr í gagnasafni ESO. Mynd Sergeys af NGC 6729 varð í þriðja sæti keppninnar.
Stjörnur myndast djúpt innan í sameindaskýjum. Fyrstu stigin í þróun þeirra sjást ekki í sýnilegu ljósi með sjónaukum því rykið byrgir okkur sýn. Á þessari mynd eru mjög ungar stjörnur ofarlega til vinstri. Þótt þær sjáist ekki beint eru áhrif þeirra á umhverfið greinileg. Hvítvoðungarnir senda frá sér efnisstróka á miklum hraða — allt að milljón km hraða á sekúndu — sem rekst á gasið í kring og myndar höggbylgjur. Höggbylgjurnar valda því að gasið glóir og myndar glóandi hringboga og slettur sem eru sérkennileg á litinn, svonefnd Herbig-Haro fyrirbæri [2].
Á myndinni sjást Herbig-Haro fyribærin mynda tvær línur sem líklega marka stefnu efnisstrókanna. Önnur línan byrjar ofarlega til vinstri og endar í björtum hringlaga hópi glóandi sletta og hringboga rétt fyrir neðan miðju. Hin byrjar nærri efri brún myndarinnar, vinstra megin, og teygir sig niður í átt að miðjunni hægra megin. Bjarta sverðlaga kennileitið ofarlega vinstra megin er ekki Herbig-Haro fyrirbæri en má líklega rekja til ljóss frá stjörnum sem ryk endurvarpar.
Myndin var tekin FORS1 mælitækinu á Very Large Telescope en litirnir hafa verið ýktir [3]. Myndir voru teknar í gegnum tvær mismunandi síur sem annars vegar einangra ljós frá glóandi vetni (sýnt appelsínugult) og hins glóandi jónuðum brennisteini (sýnt blátt). Mismunandi litir frá mismunandi hlutum þessa stjörnumyndunarsvæðis endurspeglar ólíkar aðstæður í þokunni — þar sem jónaður brennisteinn skín skært (bláu svæðin) til dæmis er árekstrarhraði efnisins tiltölulega lágur — og hjálpar stjörnufræðingum að átta sig á því sem þarna gengur á.
Skýringar
[1] Í Hidden Treasures 2010 ljósmyndakeppni ESO gafst stjörnuáhugafólki tækifæri til að kafa ofan í gagnasafn ESO í leit að vel földum ljósmyndafjársjóði. Af þeim 100 ljósmyndum sem sendar voru inn í keppnina sendu tíu hæfileikaríkustu þátttakendurnir inn tuttugu bestu myndirnar og voru þeir verðlaunaðir. Vinningshafinn hlaut að launum ferð að Very Large Telescope (VLT) ESO á Cerro Paranal í Chile, sem er fullkomnasta stjörnustöð heims fyrir rannsóknir á sýnilegu ljósi.
[2] George Herbig og Guillermo Haro voru ekki fyrstu stjörnufræðingarnir sem sáu þessi sérkennilegu fyrirbæri en þeir rannsökuðu litróf þeirra í smáatriðum fyrstir manna. Þeim varð ljóst að ekki var aðeins um að ræða gas- og rykklumpa sem endurvörpuðu ljós eða gáfu frá sér geislun fyrir tilstilli útblás ljóss frá ungum stjörnum, heldur var þetta nýr flokkur fyrirbæra sem tengdist myndun stjarna.
[3] Bæði jónuðu brennisteins- og vetnisatómin í þessari þoku gefa frá sér rautt ljós. Til að skilja milli þeirra á þessari mynd hefur ljósið frá brennisteininum verið litað blátt.
Frekari upplýsingar
ESO, European Southern Observatory, stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli, er fremsta fjölþjóðlega stjörnustöð Evrópu og ein öflugasta stjörnustöð heims. Hún nýtur stuðnings 15 landa: Austurríkis, Belgíu, Brasilíu, Tékklands, Danmörku, Finnlands, Frakklands, Þýskalands, Ítalíu, Hollands, Portúgals, Spánar, Svíþjóðar, Sviss og Bretlands. Með því að reisa og reka öflugustu stjörnuathugunarstöðvar heims leggur ESO grunninn að mikilvægum uppgötvunum stjörnufræðinga. Í Chile rekur ESO þrjár stjörnuathugunarstöðvar í heimsflokki: La Silla, Paranal og Chajnantor. Á Paranalfjalli starfrækir ESO Very Large Telescope, fullkomnustu stjörnusjónauka heims sem notaðir eru til athugana á sýnilegu ljósi og VISTA, stærsta kortlagningarsjónauka (survey telescope) veraldar. ESO er þátttakandi í ALMA, byltingarkenndum útvarpssjónauka og stærsta stjarnvísindaverkefni heims. ESO hyggur einnig á smíði 42 metra risasjónauka, European Extremely Large Telescope eða E-ELT sem verður „stærsta auga jarðar“.
Tenglar
Tengiliðir
Sævar Helgi Bragason
University of Iceland
Reykjavik, Iceland
Cell: +354-896-1984
Email: [email protected]
Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Public Information Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Cell: +49 151 1537 3591
Email: [email protected]
Þetta er þýðing á fréttatilkynningu ESO eso1109.
Tengdar myndir