Rósrauður bjarmi stjörnumyndunar
Sævar Helgi Bragason
30. mar. 2011
Fréttir
Ný ljósmynd VLT sjónauka ESO sýnir rauðglóandi vetni sem umlykur stjörnuþyrpingu í nágrannavetrarbraut okkar, Litla-Magellanskýinu.
Rauða skýið sem sést á þessari nýju ljósmynd Very Large Telescope ESO er glóandi vetni sem umlykur stjörnuþyrpinguna NGC 371. Þetta stjörnumyndunarsvæði er í nágrannavetrarbraut okkar, Litla-Magellanskýinu.
Að sumu leyti líkist fyrirbærið sem mest er áberandi á þessari mynd blóðpolli þótt það tengist dauðanum ekki neitt. Þetta er rafað vetnisský (HII svæði), jónað vetni, þar sem ör sköpun nýrra stjarna á sér stað. NGC 371 er gott dæmi um svona svæði, hún er lausþyrping umlukin geimþoku. Allar stjörnurnar í lausþyrpingunni eiga rætur að rekja til sama rafaða vetnisskýsins sem með tímanum myndaði stjörnur í stærstum hluta vetnisins en skilur eftir sig vetnisskel áþekkri þeirri sem hér sést auk þyrpingar ungra, heitra stjarna.
Litla-Magellanskýið, hýsilvetrarbraut NGC 371, er dvergvetrarbraut í aðeins 200.000 ljósára fjarlægð og því ein sú nálægasta við Vetrarbrautina okkar. Í Litla-Magellanskýinu eru stjörnur á öllum þróunarstigum, allt frá mjög björtum, ungum stjörnum eins og í NGC 371, til sprengistjörnuleifa dauðra stjarna. Ungviðið er orkuríkt og gefur frá sér útblátt ljós sem lýsir upp litríkt gasið í kring, t.d. vetnisleifarnar í þokunni, sem teygir sig hundruð ljósára í allar áttir. Fyrirbærið sést vel á þessari mynd sem tekin var með FORS1 mælitækinu á Very Large Telescope ESO.
Lausþyrpingar eru síður en svo sjaldgæfar. Í Vetrarbrautinni okkar eru fjölmörg góð dæmi. NGC 371 þykir aftur á móti sérstaklega áhugaverð vegna þess óvenju mikla fjölda breytistjarna sem þar eru, þ.e. stjarna sem breyta birtu sinni tímabundið. Hægt er að nota stjarnskjálftafræði [1] til þess að rannsaka innviði áhugaverðrar tegundar breytistjörnu sem nefnist hæglát B-sveiflustjarna en nokkrar slíkar hafa fundist í þessari þyrpingu. Breytistjörnur leika lykilhlutverk í stjörnufræði og eru sumar notaðar til að ákvarða fjarlægðir til fjarlægra vetrarbrauta og meta aldur alheimsins.
Það var Manu Mejias, þátttakandi í Hidden Treasures keppninni [2], sem fann gögnin sem þessi mynd er búin til úr í gagnasafni ESO. Þrjár myndir Manus komust á listann yfir tuttugu bestu myndirnar; mynd hans af NGC 371 varð í sjötta sæti keppninnar.
Skýringar
[1] Hægt er að rannsaka innviði sveiflustjarna með stjarnskjálftafræði en þá eru mismunandi sveiflutíðnir kannaðar. Svipaðri nálgun er beitt þegar innviðir jarðar eru kannaðir með jarðskjálftum og hvernig skjálftabylgjurnar sveiflast þegar þær ferðast í gegnum jörðina.
[2] Í Hidden Treasures 2010 ljósmyndakeppni ESO gafst stjörnuáhugafólki tækifæri til að kafa ofan í gagnasafn ESO í leit að vel földum ljósmyndafjársjóði. Af þeim 100 ljósmyndum sem sendar voru inn í keppnina sendu tíu hæfileikaríkustu þátttakendurnir inn tuttugu bestu myndirnar og voru þeir verðlaunaðir. Vinningshafinn hlaut að launum ferð að Very Large Telescope (VLT) ESO á Cerro Paranal í Chile, sem er fullkomnasta stjörnustöð heims fyrir rannsóknir á sýnilegu ljósi.
Frekari upplýsingar
ESO, European Southern Observatory, stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli, er fremsta fjölþjóðlega stjörnustöð Evrópu og ein öflugasta stjörnustöð heims. Hún nýtur stuðnings 15 landa: Austurríkis, Belgíu, Brasilíu, Tékklands, Danmörku, Finnlands, Frakklands, Þýskalands, Ítalíu, Hollands, Portúgals, Spánar, Svíþjóðar, Sviss og Bretlands. Með því að reisa og reka öflugustu stjörnuathugunarstöðvar heims leggur ESO grunninn að mikilvægum uppgötvunum stjörnufræðinga. Í Chile rekur ESO þrjár stjörnuathugunarstöðvar í heimsflokki: La Silla, Paranal og Chajnantor. Á Paranalfjalli starfrækir ESO Very Large Telescope, fullkomnustu stjörnusjónauka heims sem notaðir eru til athugana á sýnilegu ljósi og VISTA, stærsta kortlagningarsjónauka (survey telescope) veraldar. ESO er þátttakandi í ALMA, byltingarkenndum útvarpssjónauka og stærsta stjarnvísindaverkefni heims. ESO hyggur einnig á smíði 42 metra risasjónauka, European Extremely Large Telescope eða E-ELT sem verður „stærsta auga jarðar“.
Tengiliðir
Sævar Helgi Bragason
University of Iceland
Reykjavík, Iceland
Cell: +354-896-1984
Email: [email protected]
Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Press Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Email: [email protected]
Þetta er þýðing á fréttatilkynningu ESO eso1111.
Tengdar myndir
Hér sést stjörnuþyrpingin NGC 371 og geimþokan í kring á mynd sem tekin var með FORS1 mælitækinu á Very Large Telescope ESO í Paranal stjörnustöðinni í Chile. NGC 371 er í Litla-Magellanskýinu, einni nálægustu vetrarbraut við Vetrarbrautina okkar. Mynd: ESO/Manu Mejias
Kort sem sýnir staðsetningu þyrpingarinnar og þokunnar NGC 371 í stjörnumerkinu Túkananum (Piparfuglinum). Kortið sýnir flestar þær stjörnur sem greina má með berum augum við góðar aðstæður. Þyrpingin er nokkuð víðfeðm en dauf að sjá í gegnum meðalstóra áhugamannasjónauka en mjög erfitt er að greina sjálfa þokuna. Mynd: IAU, S&T og Stjörnufræðivefurinn
Rósrauður bjarmi stjörnumyndunar
Sævar Helgi Bragason 30. mar. 2011 Fréttir
Ný ljósmynd VLT sjónauka ESO sýnir rauðglóandi vetni sem umlykur stjörnuþyrpingu í nágrannavetrarbraut okkar, Litla-Magellanskýinu.
Rauða skýið sem sést á þessari nýju ljósmynd Very Large Telescope ESO er glóandi vetni sem umlykur stjörnuþyrpinguna NGC 371. Þetta stjörnumyndunarsvæði er í nágrannavetrarbraut okkar, Litla-Magellanskýinu.
Að sumu leyti líkist fyrirbærið sem mest er áberandi á þessari mynd blóðpolli þótt það tengist dauðanum ekki neitt. Þetta er rafað vetnisský (HII svæði), jónað vetni, þar sem ör sköpun nýrra stjarna á sér stað. NGC 371 er gott dæmi um svona svæði, hún er lausþyrping umlukin geimþoku. Allar stjörnurnar í lausþyrpingunni eiga rætur að rekja til sama rafaða vetnisskýsins sem með tímanum myndaði stjörnur í stærstum hluta vetnisins en skilur eftir sig vetnisskel áþekkri þeirri sem hér sést auk þyrpingar ungra, heitra stjarna.
Litla-Magellanskýið, hýsilvetrarbraut NGC 371, er dvergvetrarbraut í aðeins 200.000 ljósára fjarlægð og því ein sú nálægasta við Vetrarbrautina okkar. Í Litla-Magellanskýinu eru stjörnur á öllum þróunarstigum, allt frá mjög björtum, ungum stjörnum eins og í NGC 371, til sprengistjörnuleifa dauðra stjarna. Ungviðið er orkuríkt og gefur frá sér útblátt ljós sem lýsir upp litríkt gasið í kring, t.d. vetnisleifarnar í þokunni, sem teygir sig hundruð ljósára í allar áttir. Fyrirbærið sést vel á þessari mynd sem tekin var með FORS1 mælitækinu á Very Large Telescope ESO.
Lausþyrpingar eru síður en svo sjaldgæfar. Í Vetrarbrautinni okkar eru fjölmörg góð dæmi. NGC 371 þykir aftur á móti sérstaklega áhugaverð vegna þess óvenju mikla fjölda breytistjarna sem þar eru, þ.e. stjarna sem breyta birtu sinni tímabundið. Hægt er að nota stjarnskjálftafræði [1] til þess að rannsaka innviði áhugaverðrar tegundar breytistjörnu sem nefnist hæglát B-sveiflustjarna en nokkrar slíkar hafa fundist í þessari þyrpingu. Breytistjörnur leika lykilhlutverk í stjörnufræði og eru sumar notaðar til að ákvarða fjarlægðir til fjarlægra vetrarbrauta og meta aldur alheimsins.
Það var Manu Mejias, þátttakandi í Hidden Treasures keppninni [2], sem fann gögnin sem þessi mynd er búin til úr í gagnasafni ESO. Þrjár myndir Manus komust á listann yfir tuttugu bestu myndirnar; mynd hans af NGC 371 varð í sjötta sæti keppninnar.
Skýringar
[1] Hægt er að rannsaka innviði sveiflustjarna með stjarnskjálftafræði en þá eru mismunandi sveiflutíðnir kannaðar. Svipaðri nálgun er beitt þegar innviðir jarðar eru kannaðir með jarðskjálftum og hvernig skjálftabylgjurnar sveiflast þegar þær ferðast í gegnum jörðina.
[2] Í Hidden Treasures 2010 ljósmyndakeppni ESO gafst stjörnuáhugafólki tækifæri til að kafa ofan í gagnasafn ESO í leit að vel földum ljósmyndafjársjóði. Af þeim 100 ljósmyndum sem sendar voru inn í keppnina sendu tíu hæfileikaríkustu þátttakendurnir inn tuttugu bestu myndirnar og voru þeir verðlaunaðir. Vinningshafinn hlaut að launum ferð að Very Large Telescope (VLT) ESO á Cerro Paranal í Chile, sem er fullkomnasta stjörnustöð heims fyrir rannsóknir á sýnilegu ljósi.
Frekari upplýsingar
ESO, European Southern Observatory, stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli, er fremsta fjölþjóðlega stjörnustöð Evrópu og ein öflugasta stjörnustöð heims. Hún nýtur stuðnings 15 landa: Austurríkis, Belgíu, Brasilíu, Tékklands, Danmörku, Finnlands, Frakklands, Þýskalands, Ítalíu, Hollands, Portúgals, Spánar, Svíþjóðar, Sviss og Bretlands. Með því að reisa og reka öflugustu stjörnuathugunarstöðvar heims leggur ESO grunninn að mikilvægum uppgötvunum stjörnufræðinga. Í Chile rekur ESO þrjár stjörnuathugunarstöðvar í heimsflokki: La Silla, Paranal og Chajnantor. Á Paranalfjalli starfrækir ESO Very Large Telescope, fullkomnustu stjörnusjónauka heims sem notaðir eru til athugana á sýnilegu ljósi og VISTA, stærsta kortlagningarsjónauka (survey telescope) veraldar. ESO er þátttakandi í ALMA, byltingarkenndum útvarpssjónauka og stærsta stjarnvísindaverkefni heims. ESO hyggur einnig á smíði 42 metra risasjónauka, European Extremely Large Telescope eða E-ELT sem verður „stærsta auga jarðar“.
Tengiliðir
Sævar Helgi Bragason
University of Iceland
Reykjavík, Iceland
Cell: +354-896-1984
Email: [email protected]
Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT and Survey Telescopes Press Officer
Garching bei München, Germany
Tel: +49 89 3200 6655
Email: [email protected]
Þetta er þýðing á fréttatilkynningu ESO eso1111.
Tengdar myndir