Ceci Nes't Pas Une Pipe
Forvitnileg skuggaþoka í meiri smátriðum en nokkru sinni fyrr
Sævar Helgi Bragason
15. ágú. 2012
Fréttir
Stjörnufræðingar hafa tekið nýja og glæsilega mynd af stóru rykskýi í geimnum sem kallast Pípuþokan.
Rétt eins og þegar René Magritte skrifaði „Þetta er ekki pípa“ á frægt málverk sitt, er þessi mynd heldur pípa. Hún sýnir hluta af stóru rykskýi í geimnum sem kallast Pípuþokan. Þessi nýja mynd er af því sem einnig kallast Barnard 59 en hún var tekin með Wide Field Imager á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum í stjörrnustöð ESO í La Silla. Fyrir tilviljun birtist myndin á 45 ára ártíð málarans.
Pípuþokan er prýðisdæmi um skuggaþoku. Stjörnufræðingar töldu fyrst að þær væru stjörnulaus svæði í geimnum en síðar kom í ljós að skuggaþokur eru í raun ský úr miðgeimsryki sem eru svo þykk að þau skyggja á ljós frá stjörnunum á bak við. Pípuþokan birtist okkur því sem skuggamynd frammi fyrir stjörnuskýi nálægt miðju vetrarbrautarinnar í stjörnumerkinu Naðurvalda.
Barnard 59 myndar munnstykki Pípuþokunnar [1] og er viðfangsefni þessrar nýju ljósmyndar frá Wide Field Imager á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum. Þessi sérkennilega og flókna skuggaþoka er í sex til sjö hundruð ljósára fjarlægð frá jörðinni.
Þokan dregur nafn sitt af bandaríska stjörnufræðingnum Edward Emerson Barnard sem skrásetti fyrstur manna skuggaþokur á ljósmyndum sem teknar voru á löngum tíma af himninum og var einn af þeim fyrstu sem tókst að átta sig á rykeðli þeirra. Barnard kortlagði í heild 370 skuggaþokur á himinhvolfinu. Hann komst áætíð áfram í lífinu á eigin verðleikum og keypti sér eigið hús fyrir verðlaunafé sem hann hlaut fyrir uppgötvun á nokkrum halastjörnum. Barnard var framúrskarandi stjörnuathugandi með einstaka sjón sem lagði sitt af mörkum til margra sviða stjarnvísinda seint á 19. öld og snemma á þeirri 20.
Við fyrstu sýn fangar miðja myndarinnar líklega athygli þína, þar sem dökk, snúin ský minna á fætur stórrar köngulóar á vef úr stjörnum. Eftir augnablik tekurðu sennilega eftir nokkrum fínni smáatriðum í þeim. Í miðju myrkrinu sjást þokukennd mynstur sem nýjar stjörnur í mótun lýsa upp. Stjörnumyndun er algeng á svæðum sem innihalda þétt sameindaský á borð við skuggaþokur. Rykið og gasið hleypur í kekki fyrir tilverknað þyngdarkraftsins og sífellt meira efni dregst að uns stjarna er mynduð. Í samanburði við önnur svipuð svæði er fremur lítil stjörnumyndun í Barnard 59 en mikið ryk.
Ef vel er að gáð gætir þú einnig komið auga á meira en tug lítilla blárra, grænna og rauðra ráka þvert yfir myndina. Þetta eru smástirni, litlir berg- og málmhnettir sem eru nokkrir kílómetrar í þvermál á sveimi um sólina. Meirihluti þeirra er í smástirnabeltinnu milli Mars og Júpíters. Barnard 59 er um tíu milljón sinnum lengra í burtu frá jörðinni en þessi litlu fyrirbæri [2].
Og að lokum, á meðan þú móttekur þessa mynd, veltu því þá fyrir þér um stund, að þegar þú horfir á þetta svæði á himninum frá jörðinni, gætirðu hulið allt þetta svæði á bak við þumalfingurinn á útréttri hendi, þótt svæðið sé um sex ljósár í þvermál.
Skýringar
[1] Pípuþokan öll samanstendur af Barnard 65, 66, 67 og 78 til viðbótar við Barnard 59. Hún sést auðveldlega með berum augum á dimmum himni, best frá suðlægum slóðum þar sem hún er hærra á lofti.
[2] Smástirni færðust úr stað á meðan myndirnar voru teknar og koma fram sem stuttar slóðir á myndinni. Þar sem þessi mynd var sett saman úr nokkrum myndum teknum í mismunandi litum á mismunandi tímum, koma fram mislitar slóðir sem færast miðað við hver aðra.
Frekari upplýsingar
Árið 2012 fagnar European Southern Observatory (ESO), stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli, fimmtíu ára afmæli sínu. ESO er fremsta fjölþjóðlega stjörnustöð Evrópu og ein öflugasta stjörnustöð heims. Hún nýtur stuðnings 15 landa: Austurríkis, Belgíu, Brasilíu, Tékklands, Danmörku, Finnlands, Frakklands, Þýskalands, Ítalíu, Hollands, Portúgals, Spánar, Svíþjóðar, Sviss og Bretlands. Með því að reisa og reka öflugustu stjörnuathugunarstöðvar heims leggur ESO grunninn að mikilvægum uppgötvunum stjörnufræðinga. Í Chile rekur ESO þrjár stjörnuathugunarstöðvar í heimsflokki: La Silla, Paranal og Chajnantor. Á Paranalfjalli starfrækir ESO Very Large Telescope, fullkomnustu stjörnusjónauka heims sem notaðir eru til athugana á sýnilegu ljósi og tvo kortlagningarsjónauka. VISTA er stærsti kortlagningarsjónauki veraldar fyrir innrautt ljós og VLT Survey Telescope er stærsti sjónauki heims sem eingöngu er ætlað að kortleggja himinn í sýnilegu ljósi. ESO er þátttakandi í ALMA, byltingarkenndum útvarpssjónauka og stærsta stjarnvísindaverkefni heims. ESO hyggur einnig á smíði 40 metra risasjónauka, European Extremely Large Telescope eða E-ELT sem verður „stærsta auga jarðar“.
Tenglar
Tengiliðir
Sævar Helgi Bragason
University of Iceland
Reykjavík, Iceland
Farsími: +354-896-1984
Tölvupóstur: [email protected]
Richard Hook
ESO, La Silla, Paranal, E-ELT & Survey Telescopes Press Officer
Garching bei München, Germany
Sími: +49 89 3200 6655
Farsími: +49 151 1537 3591
Tölvupóstur: [email protected]
Þetta er þýðing á fréttatilkynningu ESO eso1233.
Tengdar myndir
Þessi mynd sýnir Barnard 59, hluta af stóru dökku skýi úr miðgeimsryki sem kallast Pípuþokan. Þessi nýja og nákvæma mynd ef því sem kallast skuggaþoka var tekin með Wide Field Imager á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum í La Silla stjörnustöð ESO. Myndin er svo stór að við mælum með því, að þú skoðir þysjanlegu útgáfuna til að njóta hennar til fulls. Mynd: ESO
Krakkavæn útgáfa
Ceci Nes't Pas Une Pipe
Forvitnileg skuggaþoka í meiri smátriðum en nokkru sinni fyrr
Sævar Helgi Bragason 15. ágú. 2012 Fréttir
Stjörnufræðingar hafa tekið nýja og glæsilega mynd af stóru rykskýi í geimnum sem kallast Pípuþokan.
Rétt eins og þegar René Magritte skrifaði „Þetta er ekki pípa“ á frægt málverk sitt, er þessi mynd heldur pípa. Hún sýnir hluta af stóru rykskýi í geimnum sem kallast Pípuþokan. Þessi nýja mynd er af því sem einnig kallast Barnard 59 en hún var tekin með Wide Field Imager á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum í stjörrnustöð ESO í La Silla. Fyrir tilviljun birtist myndin á 45 ára ártíð málarans.
Pípuþokan er prýðisdæmi um skuggaþoku. Stjörnufræðingar töldu fyrst að þær væru stjörnulaus svæði í geimnum en síðar kom í ljós að skuggaþokur eru í raun ský úr miðgeimsryki sem eru svo þykk að þau skyggja á ljós frá stjörnunum á bak við. Pípuþokan birtist okkur því sem skuggamynd frammi fyrir stjörnuskýi nálægt miðju vetrarbrautarinnar í stjörnumerkinu Naðurvalda.
Barnard 59 myndar munnstykki Pípuþokunnar [1] og er viðfangsefni þessrar nýju ljósmyndar frá Wide Field Imager á 2,2 metra MPG/ESO sjónaukanum. Þessi sérkennilega og flókna skuggaþoka er í sex til sjö hundruð ljósára fjarlægð frá jörðinni.
Þokan dregur nafn sitt af bandaríska stjörnufræðingnum Edward Emerson Barnard sem skrásetti fyrstur manna skuggaþokur á ljósmyndum sem teknar voru á löngum tíma af himninum og var einn af þeim fyrstu sem tókst að átta sig á rykeðli þeirra. Barnard kortlagði í heild 370 skuggaþokur á himinhvolfinu. Hann komst áætíð áfram í lífinu á eigin verðleikum og keypti sér eigið hús fyrir verðlaunafé sem hann hlaut fyrir uppgötvun á nokkrum halastjörnum. Barnard var framúrskarandi stjörnuathugandi með einstaka sjón sem lagði sitt af mörkum til margra sviða stjarnvísinda seint á 19. öld og snemma á þeirri 20.
Við fyrstu sýn fangar miðja myndarinnar líklega athygli þína, þar sem dökk, snúin ský minna á fætur stórrar köngulóar á vef úr stjörnum. Eftir augnablik tekurðu sennilega eftir nokkrum fínni smáatriðum í þeim. Í miðju myrkrinu sjást þokukennd mynstur sem nýjar stjörnur í mótun lýsa upp. Stjörnumyndun er algeng á svæðum sem innihalda þétt sameindaský á borð við skuggaþokur. Rykið og gasið hleypur í kekki fyrir tilverknað þyngdarkraftsins og sífellt meira efni dregst að uns stjarna er mynduð. Í samanburði við önnur svipuð svæði er fremur lítil stjörnumyndun í Barnard 59 en mikið ryk.
Ef vel er að gáð gætir þú einnig komið auga á meira en tug lítilla blárra, grænna og rauðra ráka þvert yfir myndina. Þetta eru smástirni, litlir berg- og málmhnettir sem eru nokkrir kílómetrar í þvermál á sveimi um sólina. Meirihluti þeirra er í smástirnabeltinnu milli Mars og Júpíters. Barnard 59 er um tíu milljón sinnum lengra í burtu frá jörðinni en þessi litlu fyrirbæri [2].
Og að lokum, á meðan þú móttekur þessa mynd, veltu því þá fyrir þér um stund, að þegar þú horfir á þetta svæði á himninum frá jörðinni, gætirðu hulið allt þetta svæði á bak við þumalfingurinn á útréttri hendi, þótt svæðið sé um sex ljósár í þvermál.
Skýringar
[1] Pípuþokan öll samanstendur af Barnard 65, 66, 67 og 78 til viðbótar við Barnard 59. Hún sést auðveldlega með berum augum á dimmum himni, best frá suðlægum slóðum þar sem hún er hærra á lofti.
[2] Smástirni færðust úr stað á meðan myndirnar voru teknar og koma fram sem stuttar slóðir á myndinni. Þar sem þessi mynd var sett saman úr nokkrum myndum teknum í mismunandi litum á mismunandi tímum, koma fram mislitar slóðir sem færast miðað við hver aðra.
Frekari upplýsingar
Árið 2012 fagnar European Southern Observatory (ESO), stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli, fimmtíu ára afmæli sínu. ESO er fremsta fjölþjóðlega stjörnustöð Evrópu og ein öflugasta stjörnustöð heims. Hún nýtur stuðnings 15 landa: Austurríkis, Belgíu, Brasilíu, Tékklands, Danmörku, Finnlands, Frakklands, Þýskalands, Ítalíu, Hollands, Portúgals, Spánar, Svíþjóðar, Sviss og Bretlands. Með því að reisa og reka öflugustu stjörnuathugunarstöðvar heims leggur ESO grunninn að mikilvægum uppgötvunum stjörnufræðinga. Í Chile rekur ESO þrjár stjörnuathugunarstöðvar í heimsflokki: La Silla, Paranal og Chajnantor. Á Paranalfjalli starfrækir ESO Very Large Telescope, fullkomnustu stjörnusjónauka heims sem notaðir eru til athugana á sýnilegu ljósi og tvo kortlagningarsjónauka. VISTA er stærsti kortlagningarsjónauki veraldar fyrir innrautt ljós og VLT Survey Telescope er stærsti sjónauki heims sem eingöngu er ætlað að kortleggja himinn í sýnilegu ljósi. ESO er þátttakandi í ALMA, byltingarkenndum útvarpssjónauka og stærsta stjarnvísindaverkefni heims. ESO hyggur einnig á smíði 40 metra risasjónauka, European Extremely Large Telescope eða E-ELT sem verður „stærsta auga jarðar“.
Tenglar
Tengiliðir
Sævar Helgi Bragason
University of Iceland
Reykjavík, Iceland
Farsími: +354-896-1984
Tölvupóstur: [email protected]
Richard Hook
Þetta er þýðing á fréttatilkynningu ESO eso1233.ESO, La Silla, Paranal, E-ELT & Survey Telescopes Press Officer
Garching bei München, Germany
Sími: +49 89 3200 6655
Farsími: +49 151 1537 3591
Tölvupóstur: [email protected]
Tengdar myndir
Krakkavæn útgáfa